Duanın Sözlük ve Terim Anlamı

Duanın Sözlük ve Terim Anlamı 

Sözlükte; “çağırmak, seslenmek, davet etmek, istemek
ve yardım talep etmek” anlamlarına gelen dua, din ıstılahında;
Allah’ın yüceliği karşısında insanın aczini ve zafiyetini
itiraf etmesi, sevgi ve saygı ile O’nun lütuf, nimet
ve yardımını, dünya ve ahirette nimetler ve iyilikler ihsan
etmesini; üzerindeki sıkıntı, dert ve belayı gidermesini;
günah, hata ve kusurlarını bağışlamasını dilemesi; yalvarıp
yakarması ve O’na hâlini arz edip niyazda bulunması demektir.
(bk. Rağıb ve İbn Manzûr, d.’a.v. maddesi) 

Dua kavramı; “saygı” ve “Allah’ı anma” (ta’zîm ve zikir)
ile “çağrı” ve “istekte bulunma” (nidâ ve istiâne) anlamları-
nı birlikte içerir.
Dua; sınırlı, sonlu ve aciz olan insanın bütün benliğiyle
sınırsız, sonsuz ve kudret sahibi olan yüce Allah’a yönelip
O’ndan istek ve dilekte bulunması, O’nunla arasında bir
köprü ve diyalog kurmasıdır. Dua eden insan; bütün zayıflığı,
acizliği ve ihtiyaçları içinde, Yüce Allah’ın sonsuz
kudretinin ve yüceliğinin, isteklerini ancak O’nun lütfu ve
yardımıyla elde edebileceğinin bilincindedir. Bu bilinçle
yapılan dua; insanın Yaratan’ına olan inancının, güveninin
ve O’na teslim oluşunun bir göstergesidir. İşte bundan dolayı
Peygamberimiz (s.a.s.);
“Allah’a duadan daha değerli bir şey yoktur” buyurmuştur.
(İbn Hıbbân, Ed’ıye, No: 870; Ahmed, II, 362; Tirmizî, De’avât, 1; İbn Mâce, Dua, 1)

KUR’ÂN’DAKİ ANLAMI
Çok anlamlı kavramlardan biri olan “dua”; Kur’ân’da
yedi farklı anlamda kullanılmıştır. (bk. Ebû’l-Ferec, s. 292-295)

1. Çağrı (nidâ)

“Sizi çağırdığı gün, O’na hamd ederek davetine uyarsınız
ve (kabirlerinizde) pek az bir müddet kaldığınızı zannedersiniz.”
(İsrâ, 17/52; bk. Enbiya, 21/45; Fâtır, 35/14; Kamer, 54/10)

2. İstiâne / Birinden yardım isteme

“Kulumuza indirdiğimiz Kur’ân’dan şüphe ediyorsanız,
siz de onun benzeri bir sûre meydana getirin; eğer doğru sözlü
iseniz, Allah’tan başka, güvendiklerinizi de yardıma çağırın.”

(Bakara, 2/23; bk. Yunus, 10/38; Mü’min, 40/26)

3. Söz (kavl)

“Azabımız onlara (helâk ettiğimiz toplumlara) geldiğinde
sözleri, ancak ‘biz gerçekten zalimlermişiz’ demekten
ibarettir.” (A’râf, 7/5; bk. Yunus, 10/10; Enbiya, 21/15)

4. İstifhâm / Bir şeyi sormak, anlamak istemek

“Ey inananlar! (Elçi), sizi yaşatacak şeylere çağırdığı
zaman Allâh’ın ve Elçisinin çağrısına koşun ve bilin ki, Allah,
kişi ile onun kalbi arasına girer ve siz, O’nun huzuruna
toplanacaksınız.” (Enfâl, 8/24; bk. Bakara, 2/68; Yunus, 10/25; Kehf, 18/58;
Mü’minûn, 23/73; Nuh, 71/5, 8)

5. İstekte bulunmak, yalvarmak (suâl)

“Kullarım, sana benden sorarlarsa (de ki): Ben (onlara)
yakınım, dua edip yalvaran, bana dua ettiği zaman onun duasına
karşılık veririm…” (Bakara, 2/186; bk. A’râf, 7/134; Zuhruf, 43/49;
Mü’min, 40/49, 60)

6. İbadet

Kur’ân’da birçok ayette “dua” kelimesi ve türevleri bu
anlamda kullanılmıştır. Şu ayetleri örnek olarak verebiliriz:

“De ki: ‘Biz hiç Allah’ı bırakıp da bize fayda da, zarar da
vermeyecek şeylere ibadet eder miyiz?...” (En’âm, 6/71)

“Onlar (Rahman’ın kulları), Allah’ın yanında başka tanrı
tutup ona ibadet etmezler…” (Furkân, 25/68; bk. Mü’minûn, 23/117;
Cin, 72/18, 20)

7. İman

“De ki: ‘İbadetiniz / imanınız olmasa Rabbim size ne diye
değer versin?’...” (Furkân, 25/77)
Bu ayetteki “dua” kelimesi ibadet anlamına gelebileceği
gibi iman anlamına da gelir. (Buhârî, İman, 2) İbadet kavramı,
iman kavramını da içine alır. Bir insanın ibadet edebilmesi
için her şeyden önce iman etmesi gerekir.

DUA ANLAMINA GELEN KUR’ÂN KAVRAMLARI

1. İbadet
“Dua” kavramı, ibadet anlamına geldiği gibi “ibâdet”
kavramı da dua anlamına gelir. Meselâ şu ayette geçen
“ibâdet” kelimesi, “dua” anlamındadır:

“Rabbiniz buyurdu ki: Bana dua edin, duanızı kabul edeyim.
Bana dua (ibadet) etmeğe tenezzül etmeyenler, aşağılık
olarak cehenneme gireceklerdir.” (Mü’min, 40/60)
Sahabeden Nu’mân ibn Beşîr, Hz. Peygamber (s.a.s.)’in
minberde,

“Dua ibadettir” dediğini, sonra sözüne delil olarak bu
ayeti okuduğunu söylemiştir. (Tirmizî, De’avât, 2; bk. İbn Mâce, Dua,
1; Ebû Davut, Salât, 358)

2. Salât
Sözlükte dua anlamına gelen “salât” kelimesi Kur’ân’da;
namaz anlamında kullanıldığı gibi sözlük anlamında da
kullanılmıştır: Şu ayetleri örnek olarak verebiliriz:

“Ve onlara dua et; çünkü senin duan, onlara huzûr ve
sükûn verir.” (Tevbe, 9/103)

“Görmedin mi, göklerde ve yerde olan kimseler ile kanatlarını
çırparak uçan kuşlar Allah’ı tespih ederler? Her biri kendi
duasını ve tespihini bilmiştir…” (Nûr, 24/41)

3. Nidâ
Sözlükte çağrı anlamına gelen “nidâ” kavramı, Kur’ân’da dua
anlamında da kullanılmıştır. Şu örneği zikredebiliriz:

“(Ey Peygamberim!) Eyyûb’u da hatırla. Hani o Rabbine,
‘Şüphesiz ki ben derde uğradım, sen merhametlilerin en
merhametlisisin’ diye yalvarmıştı (nâdâ).” (Enbiya, 21/83)

4. Kavl
Lügatte söz anlamına gelen “kavl” kelimesi, Kur’ân’da
dua anlamında da kullanılmıştır. Şu ayeti örnek olarak
zikredebiliriz:

“O, Rabbim! Beni affet, bana, benden sonra hiç kimseye
nasip olmayan bir mülk (hükümdarlık) ver. Çünkü Sen, çok
lütufkârsın, dedi /diye dua etti.” (Sâd, 38/35; Âl-i İmrân, 3/38)

5. Tazarru
Yalvarmak anlamına gelen “tazarru” kelimesi dua ile eş anlamlıdır.
Şu ayeti örnek olarak verebiliriz:

“Şüphesiz ki senden önceki ümmetlere de peygamberler
gönderdik. Bize yalvarsınlar / dua etsinler diye onları darlık
ve sıkıntı ile yakalayıp cezalandırdık.” (En’âm, 6/42)

6. Suâl
Sözlükte istemek ve sormak anlamına gelen “suâl” kelimesi,
bir kısım hadislerde dua anlamında kullanılmıştır.
Şu örnekleri verebiliriz:

“Allah’ım! Senden hidayet, takva, iffet ve gönül zenginliği istiyorum.” (Müslim, Dua, 72; Tirmizî, De’avât, 9)

“Allah’tan cennet istediğiniz zaman Firdevs cennetini isteyin.”
(Tirmizî, Sıfatü’l-Cenne, 4)
Allah’tan bir şey istemek, O’na dua etmektir.

7. İstiâne
“İstiâne” yardım istemek anlamında olup bir kısım ayet
ve hadislerde dua anlamında kullanılmıştır. Şu örnekleri
verebiliriz:
Yüce Allah, Fâtiha sûresinde bize;

“Ancak Senden yardım isteriz” (Fâtiha, 1/5) şeklinde dua etmemizi
öğretmektedir.
Peygamberimiz (s.a.s.) de, yaptığı konuşmalarına;

“Her türlü övgü Allah’a mahsustur, O’ndan yardım ister
ve O’nun bağışlamasını dileriz” (Tirmizî, Vitir, 116) dua cümlesi
ile başlamıştır.

8. İstiğâse
“İstiğâse”, yardım istemek demektir. Kur’ân’da dua etmek
anlamında kullanılmıştır. Şu ayeti örnek olarak zikredebiliriz:

“Siz Rabbinizden yardım istiyordunuz, O da: ‘Ben size
birbiri ardınca bin melek ile yardım edeceğim’ diye duanızı
kabul buyurmuştu.” (Enfâl, 8/9)

9. İstiğfâr
“İstiğfâr”; Allah’tan af ve mağfiret dilemek demektir.
Af ve mağfiret dilemek, Allah’ın affetmesi için O’na dua
etmek, yalvarmak demektir. Nuh Peygamberin, kavmine
hitabını içeren şu ayeti örnek olarak verebiliriz:

“Rabbinizden mağfiret dileyin, çünkü O çok bağışlayandır,
dedim.” (Nûh, 71/10)

“Vallahi ben günde yüz defa Allah’tan mağfiret diliyorum.”
(Müslim, Zikir, 41)

10. İstiâze
“İstiâze”, bela, kaza, âfet ve kötülüklerden Allah’a sı-
ğınma, O’ndan kendisini korumasını isteme anlamındadır.
Şu ayet ve hadisi örnek olarak verebiliriz:

“Nuh; ‘Ey Rabbim! Ben bilmediğim bir şeyi istemiş olmaktan dolayı sana sığınırım. Sen beni bağışlamazsan, bana
merhamet etmezsen, ben hüsrana uğrayanlardan olurum’ diye
niyazda bulundu.” (Hûd, 11/47)

“Allah’ım! Alaca hastalığından, delilikten, cüzzam hastalığından
ve her türlü kötü hastalıktan sana sığınırım.” (Ebû Davud,
Salât, 367)

11. Tövbe
“Tövbe”, insanın günahına pişmanlık duyması ve Allah’tan
af dilemesi demektir. Tövbe eden insan, Allah’a dua edip yalvarmış
olur.

“O’ndan mağfiret dileyin, sonra O’na tövbe edin! Çünkü
Rabbim yakındır, duaları kabul edendir.” (Hûd, 11/61)
Ayette “tövbe edin” emrinden sonra Allah’ın duaları
kabul eden olduğunun bildirilmesi, tövbe etmenin de dua
anlamına geldiğini ifade eder.
“Zikir” (Allah’ı anma), “tesbih” (Sübhânellah / Allah’ı
noksan sıfatlardan tenzih ederim), “hamd” (Elhamdülillâh /
Allah’a hamd olsun), “tehlil” (lâ ilâhe illallah / Allah’tan baş-
ka ilâh yoktur), “tekbir” (Allâhü ekber / Allah en büyüktür)
“senâ” (Allah’ı övme) ve “şükür” (Allah’ın verdiği nimetlere
teşekkür etme), “icâbet”, “istîcâb” ve “tenciye” (duayı kabul
etme), “keşf” (sıkıntıları giderme, kaldırma) kavramları
“dua” kavramının mana alanını oluşturur.